Jagodina pre 7500 godina do danas

Ovaj tekst je nekada stajao na sajtu ETF-a iz nekog razloga. Na zalosto tamo ga vise nema ali je na srecu sacuvan u prepisci na jednom forumu.
Jako lepa tekst o istoriji kako ovog podneblja tako i samog grada.
----------------------------------------------------------------------------------------
Prema sadašnjim saznanjima, najstarije naselje ljudskih zajednica je niklo oko 5.500 godina pre Hrista, tokom mlađeg kamenog doba (neolita), na "Sarinoj međi". Osnovali su ga nosioci tzv. starčevacke kulture, drugačije poznati kao tvorci "kulture prvih zemljoradnika i stočara".
Tokom metalnog doba, odnosno u vreme bakarnog, bronzanog i gvozdenog perioda, od 3.100 pre Hrista, do prelaza iz stare u novu eru, nova naselja su osnivana oko toka reke Belice: u "Tavrićkim oborima", kod "Matine ciglane" i na "Crvenoj poljani" pod Đurđevim brdom.

Od I do IV veka, pod upravom Rimskog imperijalnog carstva, u pojasu u kome leži Sportska hala, razvila se naseobina sa demobilisanim rimskim legionarima i romaniziranim domaćim življem. Iznad nje, na isturenom grebenu Đurdevog brda, nalazila se utvrda (kastel), čija je posada čuvala put od gaze na Velikoj Moravi (izmedu Rakitova i Krušara) prema impozantnoj tvrđavi u levačkom selu Županjevcu. Manji zaseok iz rimskog doba je ponikao i oko starog Vašarišta, uz današnji most na Belici kod Elmosa.
Pred kraj ovog perioda, na grebenu Đurdevog brda (kod tzv. Pećićevog vinograda) podignuto je, izgleda, utvrđenje u kome je boravio lokalni vlastelin, inače predak docnije poznatog "jagodinskog vojvode Jakše", otac srpskih velikaša Stevana i Dmitra Jakšica. Ova vlastelinska kuća je, verovatno, bila ktitor manastira Jošanice i dala podsticaj da se na prostoru između ulica Vuka Karadžica, Iva Lole Ribara i Sutjeske, na kojem leži zgrada tzv. Stara opština (prostorije TV "Antene") podigne i Crkva, sa grobljem na delu Porte, dok se na drugom obrazovao "trg sa pazarištem", koji se očuvao - kroz ceo turski period - do današnjih dana, pod imenom - Mala pijaca.

Na dan 15/28. jula 1399. godine, u Jagodini je monahinja/kira Evgenija (zamonašena kneginja Milica), sa sinovima despotom Stefanom i gospodinom Vukom, izdala razrešnicu Dubrovčaninu Živulinu Stanišiću o plaćenom zakupu na držanju carine kod Planske i Šatonje, koju je Ivčan Hodanović, Rudničanin, dugogodišnji poverljiv kurir kuće Lazarević, odneo u Dubrovnik.
U ovom dokumentu se, imače, prvi put pominje ime Jagodne/Jagodine što je dalo povoda da se, tokom 1999. godine, obeleži "Šest vekova od prvog pomena Jagodine u pisanim izvorima".
Pod turskom feudalnom upravom od XV do XIX veka, na temeljima porušenog i raseljenog srpskog seoceta Jagodine, izrasla je kasaba orijentalnog tipa, sa palankom (utvrđenjem), džamijama, karavan-serajima, mezulanom, amamom i drugim zdanjima, čije su ime putnici beležili kao - Eperiš, Jašince, Jadunum ili Jagotna, a od 1568. godine kao - Jagodina.

Područje jagodinske opštine je oblikovano kao samostalna teritorijalna jedinica pod imenom župa Belica, koju je 1183. godine veliki župan Stevan Nemanja priključio srpskoj državi, a njegov sin Stevan Prvovenčani stavio pod jurisdikciju novoosnovane srpske crkvene arhiepiskopije u manastiru Žiči. Pod turkom feudalnom upravom je od župa Belice, Lugomira, Temnića i Levča obrazovana Jagodinska nahija, koja se, najpre, nalazila u sastavu Kruševačkog, a docnije Smederevskog sandžaka. U XVIII veku, pod kratkotrajnom austrijskom okupacijom, od ovih udeonih oblasti je formiran Jagodinski distrikt.

U 1833. godini su "nahije" zamenjene "okuzima", "kneževine" "kapetanijama" ("srezovima"), dok su 1839. godine udareni temelji moderne podele Kneževine Srbije na: 17 okruga, više srezova i opština. Posle ovoga, Jagodina je izrasla u okružnu varoš, sa sedištem Načelstva okružija Jagodinskog i Suda okružija jagodinskog, ali, istovremeno, Nacelstva sreza beličkog, Primiretelnog suda, Opštine varoši jagodinske i niza drugih ustanova. Ova podela je dopunjena 1859. godine podelom Jagodinskog okruga na 3 sreza: Belički, sa 53, Levački, sa 48, i Temnićki, sa 43 sela. U 1981. godini je formiran, od nekadašnjeg Jagodinskog i Ćuprijskog, Moravski okrug, sa sedištem u Ćupriji. Posle Prvog svetskog rata Moravski okrug je preimenovan u Moravsku županiju, a 1931. godine, nakon podele Kraljevine Jugoslavije na banovine, Srez belički, sa Jagodinom, ušao je u sastav Banske uprave Moravske banovine, sa sedištem u Nišu.

Prema popisu iz 1931. godine, poslednjem pred Drugi svetski rat, Jagodina je imala 6.897 žitelja. Pod turskom feudalnom upravom, Jagodina se razvila u jedno od važnijih vojnih uporišta, karavanskih svratišta i putničkih konačišta na Carigradskom drumu, sa hanovima, zanatsko-trgovačkim dućanima i drugim uslužnim objektima. Duž trase Carigradskog druma je izgrađena Dugačka čaršija, Glavnom donjom (prema Pivari), Glavnom (oko Skvera) i Glavnom donjom čaršijom (prema Elmosu), koja je bila povezana sa nizom mahala i sokaka.1. godine, poslednjem pred Drugi svetski rat, Jagodina je imala 6.897 žitelja.

Razvoj

1. Energetika (1930. Električna termo-centrala),
2. Saobraćaj (1855. Bagrdanska tersana, 1938. Fabrika bicikala Braće Taušanović),
3. Prehrambena industrija (26 vodenica-potočara i 26 vodenica-moravki, od Trešnjevice do Miloševa, i mlinovi: 1879. Prvi parni mlin, 1890. Mlin prote Radovana i Mlin Koste Rakića, 1893. Mlin Ljubisava Mićovića, 1896. Mlin Đorđa Đordevića, 1901. Mlin Boška Boškovića, 1923. Mlin Svetislava Milićevića i Milorada Đorica, 1925. Automatski mlin "Morava", 1933. Mlin Mileve Danić iz Majura, 1940. Električni mlin Milojka Ljubimirovića, Elektro-mlin Braće Mladevović Grudonjski i Električni mlin "Majur" Braće Dejanović; 1938. "Silos" A.D. Privilegovanog akcionarskog društva za silose iz Beograda; pekari: 1865. Stoilo Đordević, Nikola Kapetanović, Aleksa Ponivakić, Jovan Kincl i dr; klanice: 1839. Opštinska klanica, 1893. Klanica Radenković-Bošković, 1901. Klanica P. J. Klefiša, 1903. Klanica "Rib i Penders", 1904. Klanica Taušanovic-Branković; pivare: 1852. Pivara M. J. Kosovljanina/docnije Jagodinska pivara; radionice za preradu voća: 1909. Fabrika likera i sode Ž. Topalovića, 1919. Fabrika ušećerenog voća i konzervi "Jagoda", 1926. Radionica bonbona i čokolada M. K. Milojkovića, 1931. Radionica za preradu malina B. Đorića),
4. Gradevinska preduzeća (ciglane: 1839. Stanka Jovanovića, 1911. Koste Petrovića, Braće Stoiljkovića i Petra Taušanovića, 1912. Ljube Creparevića, 1937. "Belica", 1940. "Morava" i druge; 1924. Prva fabrika cementnih prerađevina),
5. Staklare (1840. Fabrika potaše Todora Aranđelovića, 1846. Staklara Avrama Petronijevića u Donjem Miševiću, 1878. Jagodinska Staklara),
6. Drvna i pletarska industrija (1880. Pinterska radionica Petra Povremovića, 1922. Pletarska fabrika "Balon" Braće Ristić, 1929. Pletarska radionica Jagodinske štedionice, 1934. Fabrika nameštaja "Visung" a.d.),
7. Industrija kože i obuće (1880. Fabrika kože Milana Radenkovića),
8. Tekstilna industrija (1932. Fabrika svile Braće Teokarević, 1939. Fabrika šećera i kapa "Rota", 1940. Jagodinska tekstilna industrija A.D.),
9. Metaloprerađivačka industrija (1893. Livnica Jevrema Popovića, 1893. Fabrika mašina Rudolfa Auera, 1909. Kazandžijsko-livačka radionica Živka Burića, 1924. Livnica Hristifora Tasića),
10. Vojna industrija (1940. Fabrika za izradu predmeta za zemaljsku odbranu L. Špartalja),
11. Štamparija (1892. Strašimira Gemovića, 1905. Milana Stefanovića, 1911. Adama Gligorijevića (od 1937. Bogoljuba Gligorijevića), 1929. "Belica" Žike Kostića).